JAK W STATISTICA OBLICZYĆ WYNIK TESTU (WIEDZY)?

Napisaliśmy jakiś czas temu o tym jak taki wynik obliczyć w SPSS – tamten wpis powstał w odpowiedzi na pytanie pewnej studentki. I w komentarzu do tamtego wpisu pewien student zapytał, czy moglibyśmy taki sam wpis zrobić dla Statsoft Statistica. No i my się podejmujemy. Trochę to trwało, wiecie jak jest, kiedy w trakcie pandemii człowiek cały czas siedzi w domu i nie ma na nic czasu, zwłaszcza żeby napisać dedykowany wpis na bloga, ale jest. Jest już z nami – wpis o tym jak to ustrojstwo liczyć w Statistica. Jak już napisaliśmy w tamtym wpisie,  można to zrobić na wiele sposobów w wielu programach, a nawet obliczyć sobie w pamięci lub na kartce… Ale pytanie dotyczyło Statistica i spróbujemy Wam pokazać jak to zrobić – na najczęściej spotykanych przykładach. Od najprostszych do najtrudniejszych. Wymagamy jedynie naprawdę podstawowej znajomości Statistica. I obiecujemy nie używać za mądrych słów, po co to komu. 🙂

TEST W KTÓRYM ZAPISALIŚMY CZY UDZIELONO PRAWIDŁOWEJ ODPOWIEDZI

Zacznijmy od najprostszego. Zadaliśmy 10 pytań respondentom. Te 10 pytań to nasze cząstkowe wskaźniki wiedzy. Osoba badana mogła udzielić na nie prawidłowej lub nieprawidłowej odpowiedzi – prawidłowym przypiszemy punkt do zdobycia, nieprawidłowe odpowiedzi nie dadzą żadnych punktów. Na przykład:

1. Które pieczywo z wymienionych poniżej jest najzdrowsze:
   a) razowe
   b) pszenne
   c) z supermarketu Stonoga

Do takiego kwestionariusza nietrudno ułożyć klucz – przyjmijmy, że dla pytania 1 odpowiedź a) będzie prawidłowa, wszystkie inne nieprawidłowe. Wiemy że za odpowiedź a) należy się osobie badanej 1 punkt wiedzy, za pozostałe 0 punktów. I na poziomie przepisywania danych do Statistica zakodowaliśmy sobie od razu punktację – badany zdobył 1 punkt dla pytania numer 1. W naszej bazie danych wyglądać to będzie mniej więcej tak – 10 pytań z kodami odpowiedzi prawidłowych lub nieprawidłowych, to co przedstawia rysunek poniżej to widok danych, który powinien być mniej więcej taki – zera i jedynki dla kolejnych pytań od Q1 do Q10:

Co ambitniejsze osoby mogą sobie zakodować dane używając etykiet wartości co oznacza „jedynka” a co „zero”, dwukrotnie klikając nazwę zmiennej, oraz wybierając opcję „etykiety tekstowe”:

tam można wskazać zapisując tekstowe etykiety co oznaczają wartości 0 i 1

wówczas w widoku danych możemy się przełączać z użyciem etykiet wartości pomiędzy cyframi a znaczeniami (taaaak, ten wpis wymaga bardzo podstawowej wiedzy, resztę wyjaśniamy krok po kroku). Tak się przełącza w nowszych wersjach widoku Statistica:

a tak w wersjach klasycznych menu które często domyślnie są zainstalowane:

OK, zatem dla każdej osoby badanej mamy zestaw udzielonych odpowiedzi – poprawnych i niepoprawnych. Wskaźnik wiedzy w takim wypadku to tak naprawdę suma punktów. Właściwie wskaźnik wiedzy praktycznie zawsze jest sumą jakichś wyników pośrednich, ale to oczywiście temat na inne wpisy. Tak czy siak – jedyne co nas tu czeka to zsumowanie punktów. Statistica dobrze sobie radzi z poleceniami składni matematycznej podobnymi do Excela – jeśli już z nim pracujesz, to będzie Ci łatwiej. Ale nawet jeśli nie – zobacz jak to działa.

Najpierw tworzymy sobie nową zmienną w której będziemy chcieli zapisać wynik osoby badanej. Klikamy puste pole nazwy zmiennych, obok ostatniej istniejącej zmiennej (trudno to trochę opisać, popatrz na rysunek poniżej) i kiedy wyświetli się zapytanie czy chcemy dodać zmienną, to klikamy OK.

Pojawi się menu odpowiadające nowej zmiennej, można tam wybrać ogromną ilość różnych rzeczy, ale nas interesuje głównie nadanie sensownej nazwy zmiennej, a następnie przejście do pola „Długa nazwa (etykieta lub formuła).

W polu formuły można podać niemal dowolny wzór matematyczny i wiele odpowiedników funkcji Excela, ale nas interesuje prosta suma, więc po prostu wymienimy zmienne, pomiędzy nie wstawimy „+” i to wszystko. Należy tylko pamiętać, że komendy obliczeń w Statistica muszą zaczynać się znakiem równości „=”, zupełnie tak jak w Excelu. Inaczej obliczenia nie zadziałają. Także komenda wygląda tak:

=Q1+Q2+Q3+Q4+Q5+Q6+Q7+Q8+Q9+Q10 

Wpisujemy ją jak wspomnieliśmy wyżej w pole formuły:

i klikamy OK. Mogą się wyświetlić różne informacje ostrzegawcze ze strony Statistica która bardzo dba o swoje formuły, braki danych i inne rzeczy które dla Ciebie mogą być mało ważne:

ale nie mają one zwykle wpływu na Twoje obliczenia – po prostu każ Statistica kontynuować i kliknij OK lub Tak. Powinna od razu pojawić się nowa zmienna w Twojej bazie danych.

Zwróć uwagę, że użyliśmy nazw zmiennych, które było widać w dolnej części krótkiego pola informacyjnego zmiennej:

ale Statistica reaguje też świetnie na podanie numerów zmiennych które są widoczne w górnej części:

tylko trzeba pamiętać, że Statistica musi wiedzieć, że chodzi Ci o zmienną o danym numerze a nie cyfrę, więc wstawia się przed nią literę „V” (skrót od „variable”). Czyli pytanie pierwsze to dla nas

Q1 albo V1

i tak samo zadziała

=Q1+Q2+Q3+Q4+Q5+Q6+Q7+Q8+Q9+Q10 

jak i

=V1+V2+V3+V4+V5+V6+V7+V8+V9+V10

Wynik będzie dokładnie taki sam.

Nic nie stoi oczywiście na przeszkodzie posłużeniu się bardziej zaawansowanymi funkcjami sumującym, mnożącymi, czy robiącymi inne cudowne rzeczy (większość ma podobny „kształt” i nazwy co anglojęzyczny Excel). Jeśli masz jakieś totalnie odjechane pomysły na obliczanie wyników, możesz w polu zmiennej kliknąć przycisk przewodnika po funkcjach:

i ruszyć we wspaniałą przygodę po matematyczno-cośtam-cośtam. Ale jeśli jesteś tu bo chcesz obliczyć poziom wiedzy, to totalnie nie będzie Ci to potrzebne. Nie wkręcaj się za bardzo, bo skończysz o trzeciej nad ranem przeglądając artykuł na Wikipedii o użyciu półkul magdeburskich.

TEST W KTÓRYM ZAPISALIŚMY PO PROSTU ODPOWIEDŹ BADANEGO

Następnie nieco trudniejsza sytuacja. Zostańmy przy tym samym przykładzie – zadaliśmy 10 pytań respondentom, dokładnie takie same. Te 10 pytań to nasze wskaźniki wiedzy. Osoba badana mogła udzielić na nie prawidłowej lub nieprawidłowej odpowiedzi, ale – tym razem zapisaliśmy sobie w bazie danych po prostu jej odpowiedź a nie to czy była ona nieprawidłowa. Przykładowo – dla pytania:

1. Które pieczywo z wymienionych poniżej jest najzdrowsze:
   a) razowe
   b) pszenne
   c) z supermarketu Stonoga

w bazie danych zapisaliśmy sobie wybór a), b) lub c):

albo nawet ambitniej – z pełnymi odpowiedziami:

Zatem wiemy jaką badany zaznaczył odpowiedź, ale nie mamy gotowej dla Statistica odpowiedzi czy za to powinien dostać 1 czy 0 punktów. Jak to zrobić? Odpowiedzią są różne matematyczne sztuczki oparte o wyrażenia logiczne i formuły matematyczne w Statistica. Spokojnie – nie będziemy się w nie zagłębiać. To zabawa dla profesjonalistów i pasjonatów – jeśli to czytasz to nie należysz do żadnej z tych grup. 🙂 Sztuczka polega na wyrażeniu matematycznym zrozumiałym dla Statistica, która powie mu za co badany w tym pytaniu zdobył punkt. Punkt powinien zdobyć za odpowiedź a), za pozostałe nie powinien otrzymać punktu. Polskim językiem opisalibyśmy to tak – jeśli badany zaznaczył a) to dostał punkt. Statistica nie bardzo rozumie literki i słowa (albo robi to raz lepiej a raz gorzej), dlatego trzeba mu/jej wskazać która z rzędu to była odpowiedź, albo jak była zapisana w bazie danych. Z pola etykiet wartości odczytujemy, że była to pierwsza odpowiedź:

Czyli, przekładając to na język polski – jeśli badany zaznaczył odpowiedź numer 1 to dostał punkt. Statistica musi wiedzieć oczywiście o którym pytaniu mówimy. Wyciągamy tę informację z widoku zmiennych naszej bazy danych – nazwa zmiennej (lub jej numer) to coś czym wskażemy Statistica pytanie:

w naszym wypadku jest to „Q1”. Zatem – już bardzo blisko „języka formuł Statistica” mamy sformułowanie jeśli badany w pytaniu Q1 zaznaczył odpowiedź 1 to otrzymuje punkt. W języku matematyki, oraz dzięki pewnej idei prawdy i fałszu (wyrażeń logicznych) zapisanie czegoś takiego w to coś super prostego:

( Q1=1 )

przy czym warto pamiętać o nawiasach. Statistica obliczając sobie wyniki sprawdzi czy takie wyrażenie jest prawdą i jeśli jest zamieni ten zapis na punkt, jeśli nie pozostawi tam 0 punktów. Nie musisz się w to zagłębiać, ważne że działa! 🙂 Wykonajmy więc klucz dla pozostałych pytań. Powiedzmy że znamy prawidłowe odpowiedzi w ankiecie i wygląda to mniej więcej tak:

• Dla pytania 1 prawidłowa jest odpowiedź a)
• Dla pytania 2 prawidłowa jest odpowiedź c)
• Dla pytania 3 prawidłowa jest odpowiedź e)
• Dla pytania 4 prawidłowa jest odpowiedź a)
• … i tak dalej

Za każdym razem sprawdzamy w bazie danych jaka jest nazwa pytania i jaki numer ma odpowiedź prawidłowa. Powinniśmy otrzymać coś takiego:

• (Q1 = 1)
• (Q2 = 3)
• (Q3 = 5)
• (Q4 = 1)
• …i tak dalej

W sumie nawet proste, prawda? Jak się już wie jak to działa, to wystarczy po prostu zsumować wartości powyższych wyrażeń… gdzie? No przecież nie na tej stronie, oczywiście że z użyciem przekształcenia->obliczanie wartości z menu. W polu Wyrażenia numeryczne musimy po prostu wpisać te powyżej uzyskane kody pamiętając o nawiasach i wstawiając pomiędzy nie plusy. Powinno to wyglądać mniej więcej tak:

= (Q1 = 1) + (Q2 = 3) + (Q3 = 5) + (Q4 = 1)

oczywiście wstawiamy to w pole formuły nowej zmiennej:

i po kliknięciu OK mamy zmienną z poziomem wiedzy.

Pamiętajmy, że formuła z nazwami zmiennych:

=(Q1 = 1) + (Q2 = 3) + (Q3 = 5) + (Q4 = 1)

zadziała dokładnie tak samo jak podanie numerów zmiennych:

=(V1 = 1) + (V2 = 3) + (V3 = 5) + (V4 = 1)

TEST W KTÓRYM PRAWIDŁOWA MOGŁA BYĆ WIĘCEJ NIŻ JEDNA ODPOWIEDŹ

A teraz nieco trudniejsza sytuacja. Jeśli poprzednie wpisy podały Ci potrzebne rozwiązanie, to już możesz wracać do swoich ulubionych zajęć, daj spokój, nie czytaj więcej. Jeśli natomiast masz coś trochę bardziej skomplikowanego, czyli test wielokrotnego wyboru to już próbujemy coś zaradzić. Sytuacja w której więcej niż jedna odpowiedź mogła być prawidłowa może wyglądać mniej więcej tak:

1. Które pieczywo z wymienionych poniżej NIE jest BARDZO niezdrowe:
   a) razowe
   b) pszenne
   c) z supermarketu Stonoga

Badany mógł zaznaczyć odpowiedź a) albo b) i w zasadzie należałby mu się punkt (nie czepiajcie się, to tylko przykład 😉 ). Wykorzystajmy powyższe przykłady – uznajmy że kodowanie w bazie danych się nie zmieniło. Mówimy o pytaniu Q1 i odpowiedziach a) czyli 1 oraz b) czyli 2. Mamy więc takie wyrażenia

( Q1=1 )

lub

( Q1=2 )

Z pomocą przychodzi nam rozumiane przez Statistica anglojęzyczne słowo „lub”/”albo” czyli „or”. Będzie ono oznaczać, że Statistica ma przydzielić punkt za odpowiedź a) lub za odpowiedź b). Możemy to zapisać na przykład tak:

(( Q1=1 ) or ( Q1=2 ))

i to wystarcza by Statistica przydzieliła punkt za odpowiedź a lub b. Oczywiście zakładając, że tak właśnie mamy zakodowane odpowiedzi, że a) to 1 natomiast b) to 2. I bardzo ważne – pamiętajcie o nawiasach!

Wykonajmy w ramach ćwiczenia klucz dla przykładowego zestawu odpowiedzi:

• Dla pytania 1 prawidłowa jest odpowiedź a) lub b)
• Dla pytania 2 prawidłowa jest odpowiedź c)
• Dla pytania 3 prawidłowa jest odpowiedź a) lub e)
• Dla pytania 4 prawidłowa jest odpowiedź a)

Ponownie za każdym razem sprawdzamy w bazie danych jaka jest nazwa pytania i jaki numer ma odpowiedź prawidłowa. Powinniśmy po sprawdzeniu wszystkich numerów, kodów i nawiasów otrzymać takie wyrażenie:

=((Q1 = 1) or (Q1 = 2)) + (Q2 = 3) + ((Q3 = 1) or (Q3 = 5)) + (Q4 = 1)

Które po użyciu w polu formuły nowej zmiennej załatwi sprawę. Powinno utworzyć nam interesującą nas zmienną.

BARDZIEJ ZŁOŻONE TESTY WIEDZY

Jeśli sprawa jest nieco bardziej pokręcona… Cóż, niestandardowe sposoby obliczania wyniku testu mogą już wykraczać poza ten wpis. Na przykład – „jeśli badany zaznaczył w pytaniu 1) odpowiedź ę) oraz trzykrotnie obrócił się na krześle mówiąc różnymi językami przydziel mu tyle punktów ile wynosi długość sumaryczna jego paznokci podzielona przez liczbę atomową tlenu”. Rany, jak to się stało, że używasz takiego narzędzia? Podpowiedział Ci je sam Szatan?

Cóż – nie możemy odpowiedzieć w tym wpisie na wszystkie możliwe pytania w tym zakresie. Podaliśmy najbardziej klasyczne i standardowe, oraz wykonalne dla kogoś kto nie ma dużego doświadczenia. Jeśli jesteś w trudniejszej sytuacji, napisz do nas zobaczymy co możemy poradzić. Póki co – niech moc będzie z Tobą, powodzenia!