JAK W SPSS OBLICZYĆ WYNIK TESTU (WIEDZY)?

Niniejszy wpis powstał w odpowiedzi na pytanie pewnej studentki, która do nas napisała: Badam związek stażu pracy trenerek fitness z poziomem wiedzy o zdrowym odżywianiu. Jak obliczyć wynik wiedzy w SPSS? Oczywiście można to zrobić na wiele sposobów w wielu programach, a nawet obliczyć sobie w pamięci lub na kartce… Ale pytanie dotyczyło SPSS i spróbujemy Wam pokazać jak to zrobić – na najczęściej spotykanych przykładach. Od najprostszych do najtrudniejszych. Wymagamy jedynie naprawdę podstawowej znajomości SPSS. I obiecujemy nie używać za mądrych słów, po co to komu. 🙂

TEST W KTÓRYM ZAPISALIŚMY CZY UDZIELONO PRAWIDŁOWEJ ODPOWIEDZI

Zacznijmy od najprostszego. Zadaliśmy 10 pytań respondentom. Te 10 pytań to nasze cząstkowe wskaźniki wiedzy. Osoba badana mogła udzielić na nie prawidłowej lub nieprawidłowej odpowiedzi – prawidłowym przypiszemy punkt do zdobycia, nieprawidłowe odpowiedzi nie dadzą żadnych punktów. Na przykład:

1. Które pieczywo z wymienionych poniżej jest najzdrowsze:
   a) razowe
   b) pszenne
   c) z supermarketu Stonoga

Do takiego kwestionariusza nietrudno ułożyć klucz – dla pytania 1 odpowiedź a) będzie prawidłowa, wszystkie inne nieprawidłowe. Wiemy że za odpowiedź a) należy się osobie badanej 1 punkt wiedzy, za pozostałe 0 punktów. I na poziomie przepisywania danych do SPSS zakodowaliśmy sobie od razu punktację – badany zdobył 1 punkt dla pytania numer 1. W naszej bazie danych wyglądać to będzie mniej więcej tak – 10 pytań z kodami odpowiedzi prawidłowych lub nieprawidłowych.

zaś widok danych powinien być mniej więcej taki – zera i jedynki:

Co ambitniejsze osoby mogą sobie zakodować używając etykiet wartości co oznacza „jedynka” a co „zero”:

wówczas w widoku danych możemy się przełączać z użyciem etykiet wartości pomiędzy cyframi a znaczeniami (taaaak, ten wpis wymaga bardzo podstawowej wiedzy, resztę wyjaśniamy krok po kroku).

OK, zatem dla każdej osoby badanej mamy zestaw udzielonych odpowiedzi – poprawnych i niepoprawnych. Wskaźnik wiedzy w takim wypadku to tak naprawdę suma punktów. Właściwie wskaźnik wiedzy praktycznie zawsze jest sumą jakichś wyników pośrednich, ale to oczywiście temat na inne wpisy. Tak czy siak – jedyne co nas tu czeka to zsumowanie punktów. Można to zrobić z użyciem menu „przekształcenia->oblicz wartości” i tam po wpisaniu nazwy nowej zmiennej „poz_wiedzy” oraz jej etykiety „poziom wiedzy”

możemy po prostu użyć graficznego kalkulatora – wciskamy interesujące nas zmienne (dwuklik myszką) i „plusiki” (pojedynczy klik). Nic nie stoi na przeszkodzie aby napisać to „ręcznie” w polu wyrażenie numeryczne – jeśli na tyle ogarniamy SPSS i ufamy swojej pamięci; nic też nie stoi na przeszkodzie by użyć jakiejkolwiek innej metody w SPSS, to tylko jedna z wielu. 🙂 Anyway:

Po kliknięciu OK powinno zadziałać. W razie problemów – piszcie. 🙂

Pojawi się nowa zmienna w bazie danych która mierzy poziom wiedzy, voila, podano do stołu!

TEST W KTÓRYM ZAPISALIŚMY PO PROSTU ODPOWIEDŹ BADANEGO

Następnie nieco trudniejsza sytuacja. Zostańmy przy tym samym przykładzie – zadaliśmy 10 pytań respondentom, dokładnie takie same. Te 10 pytań to nasze wskaźniki wiedzy. Osoba badana mogła udzielić na nie prawidłowej lub nieprawidłowej odpowiedzi, ale – tym razem zapisaliśmy sobie po prostu jej odpowiedź a nie to czy była ona nieprawidłowa. Przykładowo – dla pytania:

1. Które pieczywo z wymienionych poniżej jest najzdrowsze:
   a) razowe
   b) pszenne
   c) z supermarketu Stonoga

w bazie danych zapisaliśmy sobie wybór a), b) lub c):

albo nawet ambitniej – z pełnymi odpowiedziami:

Zatem wiemy jaką badany zaznaczył odpowiedź, ale nie mamy gotowej dla SPSS’a odpowiedzi czy za to powinien dostać 1 czy 0 punktów. Jak to zrobić? Odpowiedzią są różne matematyczne sztuczki oparte o wyrażenia logiczne i kod SPSS syntax. Spokojnie – nie będziemy się w nie zagłębiać. To zabawa dla profesjonalistów i pasjonatów – jeśli to czytasz to nie należysz do żadnej z tych grup. 🙂 Sztuczka polega na wyrażeniu matematycznym zrozumiałym dla SPSS, która powie mu za co badany w tym pytaniu zdobył punkt. Punkt powinien zdobyć za odpowiedź a), za pozostałe nie powinien otrzymać punktu. Polskim językiem opisalibyśmy to tak – jeśli badany zaznaczył a) to dostał punkt. SPSS nie bardzo rozumie literki i słowa, dlatego trzeba mu wskazać która z rzędu to była odpowiedź, albo jak była zapisana w bazie danych. Z pola etykiet wartości odczytujemy, że była to pierwsza odpowiedź:

Czyli, przekładając to na język polski – jeśli badany zaznaczył odpowiedź numer 1 to dostał punkt. SPSS musi wiedzieć oczywiście o którym pytaniu mówimy. Wyciągamy tę informację z widoku zmiennych naszej bazy danych – nazwa zmiennej to coś czym wskażemy SPSS’owi pytanie:

w naszym wypadku jest to „Q1”. Zatem – już bardzo blisko języka SPSS mamy sformułowanie jeśli badany w pytaniu Q1 zaznaczył odpowiedź 1 to otrzymuje punkt. W języku matematyki, oraz dzięki pewnej idei prawdy i fałszu (wyrażeń logicznych) zapisanie czegoś takiego w SPSS to coś super prostego:

( Q1=1 )

przy czym warto pamiętać o nawiasach. SPSS obliczając sobie wyniki sprawdzi czy takie wyrażenie jest prawdą i jeśli jest zamieni ten zapis na punkt, jeśli nie pozostawi tam 0 punktów. Nie musisz się w to zagłębiać, ważne że działa! 🙂 Wykonajmy więc klucz dla pozostałych pytań. Powiedzmy że znamy prawidłowe odpowiedzi w ankiecie i wygląda to mniej więcej tak:

• Dla pytania 1 prawidłowa jest odpowiedź a)
• Dla pytania 2 prawidłowa jest odpowiedź c)
• Dla pytania 3 prawidłowa jest odpowiedź e)
• Dla pytania 4 prawidłowa jest odpowiedź a)
• … i tak dalej

Za każdym razem sprawdzamy w bazie danych jaka jest nazwa pytania i jaki numer ma odpowiedź prawidłowa. Powinniśmy otrzymać coś takiego:

• (Q1 = 1)
• (Q2 = 3)
• (Q3 = 5)
• (Q4 = 1)
• …i tak dalej

W sumie nawet proste, prawda? Jak się już wie jak to działa, to wystarczy po prostu zsumować wartości powyższych wyrażeń… gdzie? No przecież nie na tej stronie, oczywiście że z użyciem przekształcenia->obliczanie wartości z menu. W polu Wyrażenia numeryczne musimy po prostu wpisać te powyżej uzyskane kody pamiętając o nawiasach i wstawiając pomiędzy nie plusy. Powinno to wyglądać mniej więcej tak:

i po kliknięciu OK mamy zmienną z poziomem wiedzy.

TEST W KTÓRYM PRAWIDŁOWA MOGŁA BYĆ WIĘCEJ NIŻ JEDNA ODPOWIEDŹ

A teraz nieco trudniejsza sytuacja. Jeśli poprzednie wpisy podały Ci potrzebne rozwiązanie, to już możesz wracać do swoich ulubionych zajęć, daj spokój, nie czytaj więcej. Jeśli natomiast masz coś trochę bardziej skomplikowanego, czyli test wielokrotnego wyboru to już próbujemy coś zaradzić. Sytuacja w której więcej niż jedna odpowiedź mogła być prawidłowa może wyglądać mniej więcej tak:

1. Które pieczywo z wymienionych poniżej NIE jest BARDZO niezdrowe:
   a) razowe
   b) pszenne
   c) z supermarketu Stonoga

Badany mógł zaznaczyć odpowiedź a) albo b) i w zasadzie należałby mu się punkt (nie czepiajcie się, to tylko przykład 😉 ). Wykorzystajmy powyższe przykłady – uznajmy że kodowanie w bazie danych się nie zmieniło. Mówimy o pytaniu Q1 i odpowiedziach a) czyli 1 oraz b) czyli 2. Mamy więc takie wyrażenia

( Q1=1 )

lub

( Q1=2 )

Z pomocą przychodzi nam rozumiane przez SPSS anglojęzyczne słowo „lub”/”albo” czyli „or”. Będzie ono oznaczać, że SPSS ma przydzielić punkt za odpowiedź a) lub za odpowiedź b). Możemy to zapisać na przykład tak:

(( Q1=1 ) or ( Q1=2 ))

i to wystarcza by SPSS przydzielił punkt za odpowiedź a lub b. Oczywiście zakładając, że tak właśnie mamy zakodowane odpowiedzi, że a) to 1 natomiast b) to 2. I bardzo ważne – pamiętajcie o nawiasach!

Wykonajmy w ramach ćwiczenia klucz dla przykładowego zestawu odpowiedzi:

• Dla pytania 1 prawidłowa jest odpowiedź a) lub b)
• Dla pytania 2 prawidłowa jest odpowiedź c)
• Dla pytania 3 prawidłowa jest odpowiedź a) lub e)
• Dla pytania 4 prawidłowa jest odpowiedź a)

Ponownie za każdym razem sprawdzamy w bazie danych jaka jest nazwa pytania i jaki numer ma odpowiedź prawidłowa. Powinniśmy po sprawdzeniu wszystkich numerów, kodów i nawiasów otrzymać takie wyrażenie:

((Q1 = 1) or (Q1 = 2)) + (Q2 = 3) + ((Q3 = 1) or (Q3 = 5)) + (Q4 = 1)

Które po kliknięciu „OK” w menu przekształcenia->obliczanie wartości powinno utworzyć nam interesującą nas zmienną.

BARDZIEJ ZŁOŻONE TESTY WIEDZY

Jeśli sprawa jest nieco bardziej pokręcona… Cóż, niestandardowe sposoby obliczania wyniku testu mogą już wykraczać poza ten wpis. Na przykład – „jeśli badany zaznaczył w pytaniu 1) odpowiedź ę) oraz trzykrotnie obrócił się na krześle mówiąc różnymi językami przydziel mu tyle punktów ile wynosi długość sumaryczna jego paznokci podzielona przez liczbę atomową tlenu”. Rany, jak to się stało, że używasz takiego narzędzia? Podpowiedział Ci je sam Szatan?

Cóż – nie możemy odpowiedzieć w tym wpisie na wszystkie możliwe pytania w tym zakresie. Podaliśmy najbardziej klasyczne i standardowe, oraz wykonalne dla kogoś kto nie ma dużego doświadczenia. Jeśli jesteś w trudniejszej sytuacji, napisz do nas zobaczymy co możemy poradzić. Póki co – niech moc będzie z Tobą, powodzenia!

P.S. Czy chcecie taki sam odcinek dla oprogramowania Statistica? Jeśli tak – napiszcie nam w komentarzu na FB!